بدون تردید سلسله‌جنبان نهضت‌های اصلاحی صد ساله اخیر، سیدجمال‌الدین‌ اسدآبادی معروف به افغانی است. او بود كه بیدارسازی را در كشورهای اسلامی آغاز كرد، دردهای اجتماعی مسلمین را با واقع‌بینی خاصی بازگو نمود، راه اصلاح و چاره‌جوئی را نشان داد. با این‌كه درباره سیدجمال فراوان گفته و نوشته می‌شود، ولی راجع به تِز اصلاحی او كمتر سخن می‌رود و یا من كمتر دیده و شنیده‌ام. به هر حال خوب‌ است بدانیم كه سیدجمال درد جامعه اسلامی را چه تشخیص می‌داده و راه چاره‌ را چه می‌دانسته است و چه راه‌هایی برای وصول به هدف‌های اصلاحی خویش‌ انتخاب می‌كرده است؟