بيمارستانها
رازى و تأ سيس بيمارستان
((گوستاولوبون )) مى گويد : ((بيمارستانهاى اسلامى ، درست مطابق با اصول بهداشتى ساخته مى شد و آنها بهترين بيمارستانهايى بودند كه تا به امروز به وجود آمده اند. ماجراى رازى ، زمانى كه بر آن بود تا مكانى را براى بناى بيمارستان برگزيند، معروف و مشهور است . طريقى كه وى از آن بهره جست ، مورد تأ ييد متخصصين امروزى بيماريهاى گوارشى است . وى ، تكه هايى گوشت را به دست پسر بچه هايى سپرد تا آن را در جاهاى مختلف بغداد بگذارند تا بتواند دريابد كه در كدام جاى است كه گوشت ديرتر مى پوسد و مى گندد و در نتيجه ، همانجا، مكانى مناسب براى ساخت بيمارستان باشد)).⁽¹⁴⁹⁾ و گويند : اين بيمارستان ، همان ((بيمارستان عضدى )) است .
لكن ، ((ابن ابى اصيبعه )) مى گويد : ((رازى پيش از عضد الدوله بوده است .⁽¹⁵⁰⁾ بنابراين بايد بيمارستانى كه رازى تصميم داشته آن را بسازد، غير از بيمارستان عضدالدوله باشد؛ زيرا رازى در سال 320 هجرى وفات يافته است )).
((حسن بن سوار بن بابا)) كه نزديك به دوره وى مى زيسته ، مى گويد : وى در سال دويست و نود و اندى و يا سال سيصد و اندى ⁽¹⁵¹⁾ از دنيا رفته است و عضدالدوله چنانكه معلوم است به سال 372 هجرى در گذشته است . و لكن ((قفطى )) ذكر كرده است كه رازى به سال 364 از دنيا رفته و در زمان ((المكتفى )) و اندكى نيز در زمان ((المقتدر))⁽¹⁵²⁾ زيسته است . بنابراين ، مانعى در كار نيست كه رازى در انتخاب مكان بناى ((بيمارستان عضدى )) - چنانكه ذكر كرده اند - شركت داشته باشد .
پاره اى از خصوصيات بيمارستانها
در باره چگونگى بيمارستانها در عهد اسلامى ، پيش از اين گذشت كه ((گوستاولوبون )) گفت : آنها با اصول بهداشتى مطابق بودند و از بيمارستانهاى اين روزگار ما نيز بهتر بودند؛ چنانكه آنان در هر شهرى ، بيمارستانهايى عمومى بنا نمودند.⁽¹⁵³⁾ و براى هرنوع بيمارى ، بخش - و يا چند بخش - اختصاص داده شده بود. اطبايى كه داراى تخصص در آن بيمارى بودند، در بخش مربوطه به اين سو و آن سو مى رفتند. سرپرستها و كاركنان آن بخش نيز همراه با پزشك بودند و به بيماران خدمت مى كردند. پزشك از حال بيماران با خبر مى شد و برايشان داروى لازم را تجويز مى نمود.⁽¹⁵⁴⁾
در بيمارستانها، همه مردم كشور پذيرفته مى شدند و تفاوتى نداشت كه مسلمان باشند يا نه . بيماران را به كاملترين شكل ممكن تأ مين مى كردند و براى آنان جيره غذايى ، پتو و ... اختصاص مى دادند.⁽¹⁵⁵⁾
((مقريزى )) در باره بيمارستان ((ابن طولون )) كه به سال 259 هجرى در قاهره تأ سيس كرد، مى گويد : ((در اين بيمارستان شرط و مقرر كرد كه نه نظاميان در آن معالجه شوند و نه بردگان . دو حمام براى آن بنا كرد كه يكى براى مردان مى باشد و ديگرى براى زنان و آن دو را براى بيمارستان و غير آن وقف نمود. و شرط كرد كه چون شخص بيمارى را به بيمارستان مى آورند، لباس و اثاثيه و لوازمش را از او بگيرند و در بيمارستان به امانت نگه دارند. سپس لباسى به تنش كنند و فرشى برايش بگسترانند و صبح و شب به وسيله دارو و غذا و پزشكان ، از وى پرستارى نمايند تا آنكه خوب شود و چون خوب شد، لباس را بدو بدهند و ترخيصش ‍ كنند)).⁽¹⁵⁶⁾
و در باره بيمارستان ((منصورى )) كه در قاهره به سال 683 هجرى بنا گشت ، مى گويد: ((... و در آنجا دارو و پزشك فراهم بود و نيز ساير نيازمنديهايى كه يك بيمار بدان نياز دارد. سلطان ، در بيمارستان دو نوع خدمتكار به خدمت گماشت ؛ يكى زن و ديگرى مرد تا به بيماران خدمت كنند و براى آنان نشانهايى مقرر كرد و براى بيماران تخت تهيه نمود و تختها را به لوازمى كه مورد نياز بيمار است ، مجهز كرد .
و براى هر گروهى از بيماران ، مكانى مشخص كرد. ايوانهاى چهارگانه بيمارستان را براى بيماران مبتلا به تب مختص ‍ گردانيد و سالنى را براى بيماران چشمى و سالنى ديگر را براى مجروحين و سالنى را براى مبتلايان به اسهال و سالن ديگر را براى زنان ، و مكانى را براى سرماخورده ها اختصاص داد و هر سالن به دو بخش زنان ومردان تقسيم مى شد. آب به تمام اين بخشها مى رسيد و در آنها جارى بود .
و مكانى را براى آشپزخانه و تهيه دارو و نوشيدنى مختص گردانيد و مكانى را براى تركيب و به دست آوردن معجونها، سرمه ، شياف و مانند آن ، و مواضعى ديگر را نيز به ذخيره اين مواد اختصاص داد .
مكانى بود كه نوشيدنى ، شربتها و داروها به طور جداگانه نگهدارى مى شدند و جايى نيز كه رئيس الاطباء براى تدريس ‍ طب جلوس مى كرد ...)) و اين بيمارستان ، وقف عام بود.⁽¹⁵⁷⁾
بيمارستانهاى صحرايى
نظاميان مسلمان ، داراى بيمارستانهايى سيّار بوده اند. ((ابن خلكان )) و نيز ((قفطى )) در باره ((ابى الحكم عبيداللّه بن مظفر مغربى )) (متوفاى 549 هجرى ) مى گويند : ((و عماد اصفهانى در خريده ذكر مى كند كه ابوالحكم مذكور، پزشك بيمارستانى بوده است كه چهل شتر آن را حمل مى كرده و همراه با سپاه سلطان محمود سلجوقى بوده و هر جا كه او خيمه مى زده ، برده مى شده است )). سپس از خدمت ((ابن مرخم )) در آنجا به عنوان پزشك و حجّام ياد مى كند.⁽¹⁵⁸⁾
و ((سيد امير على )) مى گويد : ((در جنگها، گروهى از پزشكان با بيمارستانى بسيار مجهّز سپاهيان را همراهى مى كردند و با وسايلى كه شتران جابجا مى نمودند مجروحان را حمل مى كردند.
بيمارستان صحرايى رشيد و ماءمون ، داراى شمار بسيارى شتر و قاطر بود تا خيمه ها، لوازم و داروها را حمل نمايند. و حتى در دوره هاى بعد كه زمان حكومت ملوك ضعيفى چون سلطان محمود سلجوقى فرا رسيد، لوازم بيمارستان نظامى بر چهل شتر حمل مى گشت )).⁽¹⁵⁹⁾
بيمارستانهاى اورژانسى
خدمات پزشكى مسلمانان تنها برآنچه ذكر گشت محدود نمى گردد، بلكه خدماتى ديگر نيز هست كه شايان ذكر است ؛ مثلاً ايجاد مراكزى براى حوادث غير مترقبه اى كه ممكن است براى اجتماعات عمومى انسانى پيش آيد .
مؤ لف ((جامع السيرة الطولية )) در باره مسجد ابن طولون مى گويد: در آخر آن مخزنى براى آشاميدنيها و دواها ساختند كه خدمتگزارانى داشت و دكترى روز جمعه در آنجا مى نشست تا اگر حادثه اى براى نمازگزاران اتفاق افتاد درمان نمايد.⁽¹⁶⁰⁾
اولين بيمارستان در اسلام
ما مى توانيم بگوييم كه نخستين محلى كه براى نگاهدارى بيماران و درمان آنان پس از ظهور اسلام ، مخصوص ‍ گشت ، مسجد رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) در مدينه بود .
دكتر جواد على مى گويد : ((در مسجد رسول ، مكانى بود كه بيماران و مجروحان درمان مى شدند و رسول و صحابه از بيمارانى كه در آنجا بودند، تفقد به عمل مى آوردند)).⁽¹⁶¹⁾
در مباحث آينده در آنجا كه از درمان مرد به وسيله زن بحث مى كنيم ، ان شاءاللّه به خيمه ((رفيده )) يا ((كعيبة بنت سعيد)) كه در مسجد پيامبر (صلى الله عليه و آله ) بر پا بود و در آن به مداواى مجروحان مى پرداخت ، اشاره خواهيم كرد .
و از آنچه ذكر گشت ، بطلان قول بعضى روشن مى شود كه گفته اند : اوّلين بيمارستان اسلامى ، بيمارستان ((وليد بن عبد


:: موضوعات مرتبط: پزشکی , ,
:: برچسب‌ها: بيمارستانها"رازى و تأ سيس بيمارستان "مطالبی درباره ی بیمارتان ,